Gençlik yıllarımda Isaac Asimov’un üç robotik yasasını okumuştum. O zamanlar duygu dünyamda nasıl bir değişiklik yaratmıştı tam olarak hatırlamıyorum. Neydi bu yasalar: İlk yasa: “Bir robot bir insana zarar veremez.” İkinci yasa, “ Robot insan emirleri dışına çıkamaz.” Üçüncü yasa, “Bir robot kendi varlığını korumalıdır.” Bu üç yasada en en önemlisi bence üçüncü yasadır. Bugün tartışılan robotun kişiliği var mıdır sorusuna önemli bir yanıttır. Robotun kişiliği ilk iki yasanın dışında vardır ve kabul edilmelidir.
Robot hukukunun daha çok Robot Ceza Hukuku tarafı ile ilgilendiğim için buna dair dünyada yer alan örnekleri de takip etmeye çalışıyorum. Türk Ceza Kanunu’nda henüz yapay zekalı robotlar üzerine özel bir düzenleme mevcut değil. Yorum yolu ile nasıl bir yol izleyeceğimiz ise biz hukukçulara beyin fırtınası yaptıracak. Almanya’da “Volkswagen’de üretim robotu işçiyi öldürdü.” haber başlığı ile yer alan haber üzerine hayli tartışmalara yol açmıştı. Robotun metal parçaları monte etmek üzere programlandığını ve işçiyi montaj sırasında kolundan tutarak metal levhaya çarptığı ve bu nedenle ölümün meydana geldiği kayıtlara geçmişti. Fabrikanın yaptığı açıklamada ölümün insan hatasından kaynaklandığı söylenmişti.
Robot dediğiniz kavram tek bir tür olarak karşımıza çıkmıyor. Otonom, yarı otonom ya da yapay zekalı robotlar. Bizim beyin damarlarımızı en çok zorlayacak olanı yapay zekalı robotlar. Bu robotlar, öğreniyor, hatalarını birleştirerek daha çok doğru hareket gerçekleştirebiliyor, veriyi doğru veri ile birleştirerek daha büyük bir veriyi ortaya çıkarabiliyor. Esas tehlike burada başlıyor. Botlar, botnetler, yapay zekalı robotlar için hukukçuların acilen bir araya gelmesi ve disiplin oluşturması gerekmektedir.
Bugün Mango, Hilton, Pizza Hut, Cafe Nero gibi sayısız şirket bot, chatbot ve yapay zekalı robotlardan yararlanırken, henüz yazılmayan hukuk ile hukuksal problemlere cevap verecek bir mekanizma bulunmamaktadır.
Asimov’un etkileyici üç levha yasalarını yeniden okuduğumuzda ve Ben Robot kitabının öyküsüne göz attığımızda bugün hiç uzak olmayan yapay zekalı bakıcı bir robotun bebeğe zarar vermesi durumunda cezai sorumluluğu ne olacaktır?
Elon Musk’un dediğine göre İblisi çağırdığımıza göre bu duruma da bir cevap vermek ve cezai sorumluluğu belirlemek gerekiyor. Avrupa Birliği robotlara “elektronik kişi” statüsü kazandırmayı düşünüyor. Sahiplerinin ürettiği, derin öğrenme gerçekleştirdiği ve mülkiyetini aldığı bir durumda cezai sorumluluğun da sahiplerine ait olması gerekir. Bu sorunun en basit cevabıdır. Bir robotun onu üreten insandan daha üstün özelliklere sahip olduğu durumda cevabımız ne olacaktır. Örneğin, neticeyi aşan kasıt kavramı ceza hukuku bağlamında burada tartışılacak mıdır? Elektronik kişilik statüsü kulağa bazı yönleri ile mantıklı gelmektedir. Özellikle, robotların bir ticaret siciline kaydedilmesi, burada tüm özelliklerinin bilançoda yer alması, devredilebilmesi ve bir sicil numarasının olması gibi tartışmalar oldukça yerinde görünmektedir.
Bazı robotların internete bağlandığı, uzaktan bağlantı ile tüm kaydettiği verileri aktarma yeteneğinin olduğu, mahremiyetin her an ihlal edilebileceği düşünüldüğünde bu durumlarda yasal sorumluluk kimin olacaktır? Genel bir sorumluluk tanımı yapılsa robotun malikine mi yoksa yazılımcıya mı sorumluluk atfedilecektir. Ya da müteselsil bir sorumluluk mu geliştirilecektir.
Genel Veri Koruma Tüzüğü’nde robotlar için yapılan düzenleme de gerçekten ilgi çekicidir. Buna göre robot daha baştan üretilirken kişisel verileri ve mahremiyeti koruma standardına uygun olarak üretilecektir.
Cezai sorumluluk bağlamında yapay zekalı robotların işlediği suçlar nedeni ile cezalandırılabilmeleri şu an yürürlükte olan ceza kanunumuza göre mümkün değildir. “Suç ve cezaların şahsiliği” ilkesi gereği robotun maliki / üreticisi / yazılımcısı sorumlu olabilecek midir? Bu soruya da robotları silah olarak kabul etmediğimiz sürece yanıt vermek zordur. Ancak robotun nasıl yazıldığını, komutların dışına çıkıp çıkmadığını bilirkişi vasıtası ile tespit edip, yazılımda hata ya da komut dışına çıkma iş ve işlemlerinden dolayı malikin veya yazılımcının cezai sorumluluğuna gidilebilecektir. Burada aslında ceza hukukunda yeni bir sorumluluk türü benimsenecektir o da: Tazminat Sorumluluğu. İblisin çağırılması beyin saplarımızı hayli zorlayacağımızın göstergesidir.
Yapay Zekalı günler dilerim.